Aimeiriciam

 

Aimeiriciam atá ar dhúil cheimiceach uimhir a 95 (uimhir a cúig déag is ceithre scór). Is é Am an giorrúchán a shiombalaíos an dúil seo sna foirmlí ceimiceacha. Cosúil leis na hachtanóidigh thrasúránacha eile is dúil shaorga shintéiseach é a mbaineann radaighníomhaíocht léi, ach san am chéanna is féidir a lán a rá i leith shaintréithe ceimiceacha an aimeiriciam, toisc go bhfuil iseatóip aige atá na céadta, nó fiú na mílte blianta ar leathré. Is é aimeiriciam a 243 (aimeiriciam dhá chéad a trí is dhá scór) an t-iseatóp is cobhsaí, agus é 7270 bliain (seacht míle dhá chéad deich mbliana déag is trí scór) ar leathré.

Úsáidtear aimeiriciam sna brathadóirí deataigh (na haláraim dhóiteáin). Pictiúr: Vicipéid an Bhéarla

Is féidir aimeiriciam a aonrú mar ghlanmhiotal, ach ar ndóigh ní bhíonn sé róchiallmhar, chomh radaighníomhach is atá sé mar dhúil. Go tipiciúil ní astaíonn an t-aimeiriciam féin ach alfa-cháithníní, ar cáithníní troma iad nach féidir leo mórán dochair a dhéanamh, ach is scéal eile é ar fad cuid de na hiníon-núiclídí, agus iad in ann gáma-radaíocht a astú.

Tá an t-aimeiriciam ainmnithe as ilchríoch Mheiriceá, ar ndóigh. Tá an t-aimeiriciam suite taobh thíos den eoraipiam i dtábla peiriadach na ndúl, agus sin é an fáth ar bronnadh a leithéid d’ainm air.

Is í an uimhir ocsaídiúcháin is minice a bhíos ag an aimeiriciam ina chuid comhdhúl ceimiceach ná +3, rud is gnách do na lantainídí agus na hachtainídí.

OCSAÍDÍ AN AIMEIRICIAM
Ainm	Foirmle	Uimhir ocsaídiúcháin an aimeiriciam sa chomhdhúil	Nótaí
Aonocsaíd aimeiriciam	AmO	+2	Níor éirigh leis na heolaithe ach beagán beag bídeach den ocsaíd seo a aonrú, agus mar sin is deacair a dhath a rá faoina cuma is faoina cosúlacht
Seisce-ocsaíd aimeiriciam (trí-ocsaíd dé-aimeiriciam)	Am2O3	+3	Solad ruadhearg atá san ocsaíd seo. Is é an leáphointe atá aici ná 2205 °C (dhá mhíle dhá chéad agus cúig chéim de réir Celsius).
Dé-ocsaíd aimeiriciam	AmO2	+4	Solad dubh atá san ocsaíd seo. Comhdhúil thábhachtach í an dé-ocsaíd aimeiriciam ó thaobh na húsáide praiticiúla de, mar fhoinse alfa-radaíochta.

Is léir go bhfuil cuid mhaith halaiginídí ag an aimeiriciam chomh maith: an trífhluairíd aimeiriciam AmF₃, an tríchlóiríd aimeiriciam AmCl₃, an tríbhróimíd aimeiriciam AmBr₃, an trí-iaidíd aimeiriciam AmI₃, an teitreafhluairíd aimeiriciam AmF₄, an déchlóiríd aimeiriciam AmCl₂, an débhróimíd aimeiriciam AmBr₂, agus an dé-iaidíd aimeiriciam AmI₂. Tá dath bándearg (pinc) sa dhá fhluairíd agus sa tríchlóiríd, agus tá na déhalaiginídí dubh ar fad. Maidir leis an tríbhróimíd agus sa trí-iaidíd, tá siad bán.

Cé gur dúil éagobhsaí thrasúránach é an t-aimeiriciam, baintear úsáid as go coitianta sna brathadóirí deataigh. An t-aláram dóiteáin atá greamaithe den tsíleáil sa bhaile agat féin, is dócha go bhfuil beagán beag aimeiriciam ann a chuidíos leis an deatach a aithint.