An Sách is an Seang - the Irish translation of a short story by Anton Chekhov

Anton Chekhov

An Sách is an Seang

This is a translation I made years ago of Anton Chekhov's short story, Tolstyi i Tonkii, It is a product of my years of promoting Ulster Irish, and it shows. The Irish title of the story is based on the proverb ní thuigeann an sách an seang, the well-fed man does not understand the starving man.

Earlier I tried to transliterate the Russian names by using a system of my own, but these days I usually use the English system. I am not at all happy with the attempts of the terminology committee at providing piecemeal Irish transliterations of names such as Gorbachov, because it is too obvious they don't have any idea of the Russian language.

Casadh beirt seancharad* ar a chéile ar stáisiún an bhóthar iarainn** i dtreo Nikolayevo. Fear acu, bhí sé sách sáite, agus an fear eile, bhí sé seang stiúgtha. Bhí an Sách go díreach i ndiaidh béile a chaitheamh i seomra itheacháin an stáisiúin, agus loinnir an ime ina chuid fiacal. Bhí boladh na seirise is na liomanáide oráiste as***. An Seang, áfach, bhí sé ag tuirlingt ón gcarbad, agus é ag tarraingt a chuid bagáiste ina dhiaidh. An boladh a tháinig as an bhfear seo, bagún agus dríodar caife ba mhó a bhí le haithint tríd. Bhí scrogaire stiúgtha mná ag siúl sna sálaí aige, – ba í sin bean chéile mo dhuine, – chomh maith le scoláire ard meánscoile a bhí ag amharc ar an saol mór le súile leathdhúnta – ba eisean mac na lánúine seinge, gan amhras.

*) This is the genitive plural of seanchara, used after beirt. However, using it might be old-fashioned of me.

**) You'd think it should be stáisiún an bhóthair iarainn, but my gut tells me not to use the genitive ending of bóthar here, as bóthar iarainn is such a close-knit entity.

***) Smells are thought to emanate out of you, thus as.

”A Phorfiri!” a scairt an Sách, ag feiceáil an fhir eile dó*. ”A sheanchara, an tusa atá agam ansin dáiríribh? Nach fada ar shiúl uaim thú!”

*) when he was seeing the other man. The preposition do refers to the notional agent of an action in a verbal noun construction such as this.

”Dia dár réiteach, nach é Mikhail atá ann?” arsa an Seang. ”Mo chara cléibh! Cá has ar tháinig tusa, chomh tobann sin?”

Thug an bheirt fhear trí phóg dá chéile agus iad ag stánadh ar a chéile tríd na deora. Bhí draíocht dheas orthu. 

”Anois, ní raibh súil ar bith agam leis seo!” arsa an Seang. ”Bain sásamh do shúl asam* agus feicfidh tú nár tháinig aon athrú ar an seanrógaire idir an dá linn! Agus tú féin, cad é mar a d'éirigh an saol leat féin? An bhfuil tú ag saothrú go maith? Ar sháigh tú do mhéar i sealán cheana?** Chuaigh brat pósta orm féin le fada***, mar a fheiceas tú: seo mo bhean chéile, Wanzenbach ba sloinne di roimh an phósadh****, de phór na Liútaránach í... agus seo Nafanail, mo mhac: tá sé sa tríú leabhar***** ar scoil inniu, an stócach. Féach, a Nafanail, seo mo chara scoile! Chuaigh muid in aon mheánscoil le chéile, tráth den tsaol!”

*) "derive the satisfaction of your eyes out of me", i.e. look at me as much as you want.

**) "did you put your finger into the hangman's noose (sealán) already?" is a facetious way of asking "did you get married already?"

***) "I got married a long time ago".
****) roimh an phósadh in Ulster, roimh an bpósadh in other dialects. Both variants are accepted in the standard language.
*****) this is a somewhat old-fashioned way to say that he was a third-grader at school - I picked it up from my favourite Ulster authors.

D'éirigh Nafanail smaointiúil ina ghnúis agus bhain sé a bhairéad de.

”Chuaigh muid ar scoil in éineacht!” a lean an Seang leis. ”An cuimhin leat an dóigh a mbítí ag spochadh asat? Thugtaí Herostratos ort, ó chuir tú leabhar de chuid na scoile trí thine le bun toitín. Agus mise, ba mise Ephialtes, ó bhí mé i mo spiaire mór. Hó, hó... Inár bpáistí a bhí muid san am sin. Ná bíodh eagla ort, a Nafanailín! Tar ar aghaidh agus sín lámh chuig an uncail deas! Agus seo mo bhean chéile, de mhuintir Wanzenbach - de phór na Liútaránach...”

D'fhan Nafanail ina thost ag smaoineamh leis, ach ansin, chuaigh sé i bhfolach taobh thiar de dhroim a athara*.

*) athara rather than athar is the genitive of athair "father" in Ulster.

”Cogar, a chara, cad é mar atá tú?” a d'fhiafraigh an Sách, agus é ag amharc go maorga ar an bhfear eile. ”An i do státseirbhíseach atá tú? An bhfuil céim ard bainte amach agat?"

”I mo státseirbhíseach, ar ndóigh! Tá mé i mo Mheasúnóir Barra* i Stanislav le conablach dhá bhliain** anuas. Níl mé ag saothrú go rómhaith, ach is cuma, nó tá mo bhean chéile ina múinteoir pianó, agus mé féin ag saoirsiniú boscaí todóg as adhmad. Agus níl aon chaill ar na boscaí sin! Díolaim ar rúbal an bosca iad, ach, ar ndóigh, aon duine a bhfuil níos mó ná deich gcinn de dhíth air, gheobhaidh sé lacáiste. Tá muid ag streachailt linn go measartha. An bhfuil a fhios agat, chaith mé seal i seirbhís na Roinne, ach ansin, hathlonnaíodh anseo mé le dul i gceannas ar an gcraobhoifig a fhreastlós ar an taobh seo den tír. Anseo a bheas mé ag obair feasta. Agus tú féin, caithfidh sé go bhfuil tú i do Chomhairleoir Stáit*** cheana féin!”

*) measúnóir barra is my attempt at translating kollezhskii asessor into Irish. A kollezhskii asessor was the civilian equivalent of a major in the imperial Russian army.

**) conablach dhá bhliain "the most part of two years", i.e. almost two years.

***) comhairleoir stáit means "state councillor" or statskii sovetnik, the civilian equivalent of a brigadier in the imperial army.

”Ní hea, a chara, ardaigh d'aidhm”, a d'fhreagair an Sách. ”Tá mé i mo Rún-Chomhairleoir* anois, agus dhá réalta óir ar mo bhrollach.”

*) rún-chomhairleoir is my attempt to translate tainyi sovetnik, Privy Councillor, which is the civilian equivalent of a lieutenant general.

D'éirigh an Seang mílítheach* ar fad anois, agus rinneadh staic de mar a bheadh cloch ann. Ansin, áfach, leath meangadh ar a cheannaithe, meangadh a sháraigh faoi thrí an aoibh a bhí air roimhe seo. Shílfeá go raibh sé ag splancarnaigh ar fad, idir aghaidh agus shúile; ach san am chéanna, chuach sé agus chúb sé isteach chuige féin, thit na guaillí aige, agus é ag éirí ní ba seinge, ní ba stiúgtha ná mar a bhí roimhe seo... A chuid bagáiste, idir mhála is mhealbhóga, tháinig tuilleadh roicneacha orthu, agus iad ag titim i ngaire dá chéile... Má bhí smig chaol fhada ag a bhean chéile ó thús, chuaigh sé an oiread eile i bhfad agus chun caoladais... Tháinig Nafanail chun tosaigh, agus é ag iamh an chnaipe dheireanaigh ar a éide scoile...

*) pale in a sickly way

”A Fhoruaisleacht Mhórga, le do thoil uasal... Mór an pléisiúr! Seanchara a bhí ionat, tráth dár saol, le do thoil uasal, agus tú i do thiarna mhór anois, le do thoil uasal, hí-hí-hí...”

”Anois”, arsa an Sách, agus roicneacha ag teacht ina éadan, ”cuir uait na geáitsí sin! Chuaigh muid ar scoil in éineacht, b'olc an seanadh dúinn bheith ag buaireamh ár gcloigne fá dtaobh de thábla na gcéimíochtaí*!”

*) tábla na gcéimíochtaí is the official table of ranks in Imperial Russia.

”Más é do thoil uasal... Do thoil uasal...”, arsa an Seang, agus é ag gáirí go neirbhíseach i gcónaí is ag umhlú ní ba doimhne fós. ”Más é toil uasal d'Fhoruaisleachta Mórga... is ionann d'fhabhar uasal agus deoch na híocshláinte... Seo anois, a Fhoruaisleacht, mo mhac Nafanail... agus seo mo bhean chéile, Louise, de phór na Liútaránach, i gciall fhoirmiúil áirithe*...”

*) The Starving One wants to hint that his wife, while being a Lutheran, was as good and loyal a subject as an Orthodox Christian would be, and only "in a certain formal sense" a Lutheran.

Thug an Sách in amhail* cur in aghaidh an lústair seo, ach staon sé, nuair a fuair sé radharc ceart ar ghnúis a sheanchara: chuir an lútáil is an béal bán sin samhnas ar an Rún-Chomhairleoir. Ghread sé leis**, gan ach an lámh a chroitheadh leis an Seang le slán a fhágáil aige.

*) i.e. he almost did it, but didn't do it

**) he left, "he hit the road". (You could also say bhuail sé bóthar in Irish.)

D'airdigh an Seang trí mhéar, d'umhlaigh sé leath go talamh agus é ag miongháirí i gcónaí mar a bheadh Síneach ann: hí-hí-hí. Dhrann an bhean aoibh gháire, í féin. Bhain Nafanail tailm as talamh le leathchos, agus thit a hata de. Bhí draíocht dheas ar an tríúr acu.