Achtanóideach

 

Achtanóideach nó achtainíd – Is iad na hachtanóidigh nó na hachtainídí na dúile a thagas i ndiaidh an achtainiam i dtábla peiriadach na ndúl. Is é an lárainciam (Lr) an ceann deireanach acu. Tá sé idir eatarthu cé acu a áirítear an t-achtainiam féin orthu nó nach n-áirítear. Seo iad na hachtanóidigh:

Dúil	Siombail cheimiceach	Uimhir na dúile	Meáchan adamhach (nó an t-iseatóp is cobhsaí)
Achtainiam	Ac	89	(227)
Tóiriam	Th	90	232.04
Prótachtainiam	Pa	91	231.04
Úráiniam	U	92	238.03
Neiptiúiniam	N	93	(237)
Plútóiniam	Pu	94	(244)
Aimeiriciam	Am	95	(243)
Ciúiriam	Cm	96	(247)
Beircéiliam	Bk	97	(247)
Calafoirniam	Cf	98	(251)
Éinstéiniam	Es	99	(252)
Feirmiam	Fm	100	(257)
Meindiléiviam	Md	101	(258)
Nóbailiam	No	102	(259)
Láirinciam	Lr	103	(266)

Uaireanta chloisfeá gurb ionann na hachtanóidigh agus na dúile ón achtainiam go dtí an láirinciam, ach gurb iad na hachtainídí na dúile ón tóiriam go dtí an láirinciam, is é sin, nach ceann de na hachtainídí é an t-achtainiam, cé gur ceann de na hachtanóidigh é. Dealraíonn sé, áfach, nach bhfuil faomhadh oifigiúil Chumann Idirnáisiúnta na gCeimiceoirí (IUPAC) ag an tuiscint seo.

Mar is léir ón tábla thuas, is dúile radaighníomhacha iad na hachtanóidigh, agus is beag is féidir a rá faoi na cinn deireanacha acu: mar shampla, is í an leathré atá ag an iseatóp is cobhsaí atá ag an láirinciam ná aon uair déag, agus dá réir sin, tá sé deacair dainséarach taighde a dhéanamh ar airíonna ceimiceacha na dúile, nó thiocfadh meath ar do chuid láirinciam go tiubh, agus an t-eiseamal chomh te ag astú radaíochta uaidh is go mbeadh trealamh trom cosanta de dhíth ort. Ón taobh eile de, tá leathré an úráiniam agus an tóiriam chomh fada is go bhfuil siad ar fáil go nádúrtha sa dúlra, agus mar sin is féidir meáchan adamhach a áireamh, a shocrú is a shainiú dóibh. Maidir leis an bprótachtainiam, is í an leathré atá ag an iseatóp is fadsaolaí aige ná breis is tríocha míle bliain, agus é ar fáil mar thruailleán in úráiniam an dúlra agus mar dhramhaíl sna himoibreoirí núicléacha.